31 december
​
Elke morgen passeren grote vluchten raven boven mijn verblijfplaats, komende van het zuiden en naar het noorden vliegend. En regelmatig zie ik ze ’s namiddags omstreeks 15.30 u. in omgekeerde richting terugkomen. Het is waarschijnlijk dat zij de eilandjes van de overstromingen gaan opkuisen, van de kadavers van de moffen die ze bezoedelen.
Zie ons nu op het einde van het jaar en geen enkele belangrijke verandering heeft zich in onze situatie voorgedaan. Wel integendeel, als gevolg van de Russische nederlaag heeft zich de Italiaanse ramp voorgedaan, en ons offensief in Vlaanderen is gestopt. We zijn dus ongeveer op hetzelfde punt als in 1914. Zullen er nog evenveel jaren nodig zijn om het zo gewenste resultaat te bereiken? Wat het zij, ik zie deze vreselijke oorlog niet eindigen in 1918. Engelsen en Amerikanen zullen niet willen stoppen vooraleer ze onze gemeenschappelijke vijand hebben verslagen. Nooit zal er zich voor hen nog een betere gelegenheid voordoen. Hebben zij op dit moment niet de ganse wereld achter hen? Het is overigens in het belang van alle geallieerden om naar believen de hydra die Pruisen is te onderwerpen. Meer dan ooit moet onze kreet zijn ‘Delenda Germanica’. Het is de meest vurige wens die wij uitspreken op het ogenblik dat het nieuwe jaar ontluikt.
 

30 december
​
Ik ben vandaag met de luitenant-generaal gaan dineren op het algemeen hoofdkwartier. Zoals altijd hebben we er een aangenaam uur meegemaakt. Daarna ben ik met de generaal bij hem thuis teruggekeerd waar we nog enige tijd hebben gepraat. Bij de schemering ben ik teruggekeerd. Deze terugweg was zeer lastig omwille van de dooi.

28 december
​
Veel lawaai voor niets. Het was simpelweg een artillerieduel.

26 december
​
Het heeft de voorbije nacht veel gesneeuwd en ook gedurende de ganse dag. Het sneeuwt nog op dit uur, 20 uur, en niettemin heeft een krachtig bombardement plaatsgehad, onmiddellijk op onze rechterflank bij de Engelsen. Is het een aanval van onze bondgenoten of van onze vijanden? Ik weet het niet. Morgen zal ons de verklaring brengen van gans dat hels kabaal.

25 december
​
Het vierde Kerstfeest dat ik ver van mijn familie doorbreng! En wat een weer! Alles is wit van de sneeuw, wij zijn beloond met ware stortbuien. Hoe treurig is het om dergelijke dagen helemaal alleen in zijn kleine kamer door te brengen! Ik heb me vandaag getrakteerd met een extra. Men voerde om 14.30 u. in het hospitaal van Beveren, dat een goede drie kilometer van hier ligt, l’Arlesienne van Bizet op. Ik ben er dus naar toe gegaan en heb er een uitstekende namiddag meegemaakt. De zaal zat vol met officieren en soldaten. In het publiek enkele Engelse en Franse officieren en een veertigtal verpleegsters. Het spektakel was geslaagd, het was een groot genot. De muziek speelt er nauwelijks een rol, maar ze was zalig en fantastisch uitgevoerd door een orkest van een zestigtal muzikanten. Een totaal succes. De zitting is afgesloten met de uitvoering van de drie nationale hymnes.
 

23 december
​
Het heeft opnieuw zwaar gevroren. Wij lijden veel koude alhoewel wij ons zouden kunnen bevoorraden met al de brandstof die we nodig hebben. Terloops gezegd, wij betalen voor onze steenkool 8 fr. voor 100 kilo en we hebben hout in overvloed. De petroleum kost ons 25 centiemen. Het aantal zieken stijgt enorm. We hebben ongeveer 50 nieuwkomers per dag.
Misschien zijn jullie benieuwd om te weten hoe de dag zich hier afspeelt. Luister. Ik sta op om 7.30 u. en neem mijn ontbijt. De 1ste sectie geleid door Léotard[1] en de 2de onder mijn leiding komen bij elkaar. Ik houd me van mijn kant bezig met alles wat kleine chirurgie aangaat, de zwavelhoudende baden, de ontsmettingsmiddelen en algemene hygiëne van de instelling. Dat houdt ons bezig tot 11.30 u. Om halféén eten we. Tussen deze twee uren doe ik mijn administratiewerk. In de namiddag zijn er enkele bezoeken aan het hospitaal en lees ik. Om 16.30 u. drink ik thuis thee waarvoor ik over het algemeen een van de officieren uitnodig die aan het veldhospitaal zijn verbonden. Ik beschik op dit ogenblik over een grote kist Chinese thee van meerdere kilo’s. Het is een geschenk van de Fransen die hier voor ons waren. Had ik maar een kans om jullie een kilo te sturen, want thee moet ook even schaars zijn als koffie en zeker uitzonderlijk duur! Ik ben verdrietig dat jullie ervan verstoken zijn, vooral omdat ik, wanneer er zich onverwachts een verplaatsing voordoet, de grote doos niet achter mij aan kan slepen, en ik verplicht ben om hem met anderen te delen. En toch probeer ik er zoveel mogelijk van bij te houden voor het geval dat wij bij wonder langs Brussel of Gent zouden kunnen passeren, dan zou ik er aan allen kunnen verstrekken. Jullie zullen een idee hebben van mijn theeschat als jullie zouden weten dat mijn doos 28 x 28 x 28 centimeter meet.
Tot 19 u., het uur van het avondeten, lees of schrijf ik. Na het souper doe ik hetzelfde tot 22 u., het uur waarop ik ga slapen. En dat leven gaat aldus dagelijks voort op enkele zeldzame uitzonderingen na. Zo zoek ik op zaterdagnamiddag luitenant-generaal Michel en mijn oude vrienden van het 8ste Linie op, die allen in Oostvleteren logeren op enkele kilometer van hier. Ik bezit behalve de hoger vermelde eetwaar suiker (1,20 fr. per kilo), uitstekende kaarsen van 0,10 à 0,15 (centiemen), koekjes (1,80), lucifers (0,35 voor 10 doosjes), bouillonblokjes, chocolade (3,20 fr. per kilo), zeep (0,30 per stuk). Allemaal zaken die ik gereedhoud om ze jullie bij de eerste gelegenheid te kunnen geven.
 


[1] Charles Léotard (° 27 oktober 1871) was regimentsdokter 1ste klasse en majoor bij de Grenadiers.

22 december
​
De ganse nacht heeft men zwaar geschoten, het is opnieuw helder geworden. Vandaag blijven alle kabelbalonnen in de lucht, men zou zeggen dat het reusachtige rupsen zijn. Het kanon dondert zonder ophouden. Wat een mooie dag heb ik gehad! Ik heb deze morgen een tweede exemplaar van de foto’s van mijn lieve vrouw en klein meisje ontvangen, evenals een kaart gedateerd op 25 november. Met welk genoegen heb ik gezien dat mijn Augustake een voordracht heeft gegeven over het nijlpaard! Ik concludeer hieruit dat de natuurhistorie en vooral de zoölogie haar blijven interesseren. Heeft de smaak die ik vóór haar vier jaar heb zien ontstaan, zich dus blijven ontwikkelen? Zij hield van alle musea, en vooral deze over de Egyptische kunst en de natuurhistorie! Blijft ze deze verder bezoeken? Wat een ongeluk om niet bij haar te zijn om haar te ondersteunen in deze ideeën. Ik hoop dat ik weldra verder haar gids zal kunnen zijn in dit interessant domein van de natuurwetenschappen. Wat voor talenten onderken je bij haar, mijn lieve Mélanie, en hoe ongeduldig ben ik om haar te horen lezen en praten. Maar zij is waarschijnlijk ook ongeduldig om haar vader te horen vertellen over zijn voorvallen en zijn daden, en ook over de vreselijke gebeurtenissen waaraan ik heb deelgenomen en waaraan ik alle dagen nog deelneem. Op dit moment dondert het kanon zodanig dat mijn woning er van beeft. Mijn ramen trillen zonder ophouden. Men vraagt zich af hoe na zo’n hellevuur nog een enkele levende mens kan overblijven.
Ik vergeet te vermelden dat ik sinds een tweetal weken geen last meer heb van knopen die afspringen. Gedaan met in mijn vingers te prikken!! Ik heb in de handen van een van mijn officieren een knop ontdekt die speciaal gemaakt is voor militairen. Het is een soort drukknop. Men noemt hem de ‘vrijgezellenknop’. Ik heb er me snel twee dozijnen laten toesturen, en zo ben ik gered.
Dit jaar ontvangen we allen voor onze Kerstmis een halve liter wijn, en voor Nieuwjaar toiletzeep.
 

21 december
​
Sinds drie dagen genieten wij van een grote rust. Men hoort het kanon niet meer doordat de mist elke waarneming verhindert. Deze namiddag is de dooi begonnen. 

18 december
​
Het heeft deze nacht zwaar gevroren. Alles is wit van de rijm, de bomen zijn merkwaardig om te zien. Dat is toe te schrijven aan de hevige mist die er op hetzelfde moment hangt. 

16 december
​
Het begint koud te worden. Onze logementen zijn moeilijk om op te warmen, ondanks de verbeteringen die ik er heb aangebracht.

12 december
​
Met vreugde vernemen we dat de stad Jeruzalem op 9 december is ingenomen door de geallieerden. Dat compenseert een beetje het slechte effect van de afvalligheid van de Russen.

11 december
​
Het kanon laat zich zonder onderbreking horen. Alle avonden omstreeks vijf uur, trekken de moordenaars zich op gang om de kwartieren van de geallieerden te bombarderen, of om de steden in het noorden van Frankrijk te vernielen. Acht dagen geleden heeft Calais een luchtaanval ondergaan die al degene overtrof die tot vandaag hebben plaatsgevonden. Alle stadswijken zijn gebombardeerd. Maar het is vooral de buurt van de Place d’Armes die het meest heeft geleden. Het schijnt dat er 27 doden en een groot aantal gekwetsten zijn geweest. Onze arme soldaten zijn meelijwekkend om te zien. Sinds onze laatste vooruitgang op het front, hebben we vóór ons geen defensiewerken meer. Vroeger had onze voorlinie (Merkem) loopgraven, schuilplaatsen en bijhorende defensieposities. Vandaag hebben de mannen als gevolg van de opmars niets anders dan obuskuilen om zich te verbergen. De voorlinie is een waar moeras. De obusputten staan vol met water, en het is daarin dat onze soldaten uren en uren moeten verblijven. Ook de ongelukkigen die aangetast zijn door ‘loopgravenvoeten’ zijn talrijk. Maar het is daar niet het enige ongemak. In dat water bevinden zich producten uit de gasprojectielen, en het volstaat dat men zijn handen in dat water wast of men is onmiddellijk door hevige brandwonden aangetast. Alle zieken die bij ons passeren zijn bedekt met modder van het hoofd tot aan de voeten. Een andere ramp is schurft. Dagelijks bieden zich een groot aantal dragers van deze aandoening aan om een behandeling te ondergaan die deze huidziekte met zich meebrengt. Jammer genoeg zijn mijn installaties niet voldoende, omdat ik niet meer dan maximum 35 baden per dag kan geven. Ik zoek nochtans een manier om dit cijfer te verdubbelen. Ondanks al deze ellende en de 40 oorlogsmaanden blijft het moreel van onze troepen goed. Op het ogenblik dat ik deze notities maak – het is 22.30 u. – passeert er een stoomtrein die een bataljon van het front terugbrengt, en alle soldaten fluiten of zingen meeslepende deuntjes.
 

8 december
​
Sinds enkele dagen heb ik me aan het werk gezet om een volledige beschrijving te maken van mijn voordrachten over de oorsprong van de aarde tot het verschijnen van de mens. Vandaag heb ik mijn nieuw linnen met een kruissteek gemerkt. Dat gaat vrij goed, maar soms heb ik tezelfdertijd een van mijn vingeren mee. Wat de oorlog ons doet doen! 

7 december
​
Deze namiddag is Hare Majesteit de Koningin ons veldhospitaal komen bezoeken. Op het moment dat ik haar ging groeten, heeft iemand verteld dat ik pianist was. Zij heeft mij onmiddellijk vragen over dit onderwerp gesteld: of ik nog speelde, of ik de soldaten er nog deed van genieten etc. Ik zei haar dat ik onder andere vorige zondag nog een concert ben gaan geven in Wimereux, ten voordele van het ‘Belgisch militair werk’ dat onder Haar hoge bescherming is geplaatst. Zij heeft me bedankt en gelukgewenst voor mijn medewerking. Enige tijd later heeft Zij bij het verlaten van een ziekenzaal nog eens mijn naam gevraagd aan majoor Preud’homme. Deze heeft nadien bij mij gegevens opgevraagd betreffende mijn uitstap van vorige zondag, er aan toevoegend dat hij deze aan de Koningin moest verstrekken nadat ze onze inrichting had verlaten. Zij had een vriendelijk woord voor al onze zieken, en zij heeft hen elk een plak chocolade en een doos van tien sigaretten gegeven. Zij is ongeveer drie kwartier gebleven, en op het ogenblik dat ze ons ging verlaten, is Zij ons nog komen de hand drukken. De Koningin is veel vermagerd sinds ik haar in Wulpen heb gezien, maar het flatteert haar. Zij heeft niet meer die strenge uitstraling, maar integendeel een kleiner voorkomen dat vriendelijker oogt. Zij praat altijd zeer laag en in kleine zinnen, misschien is zij niet zo vertrouwd met het Frans. Herhaaldelijk heb ik haar in het Vlaams tegen de soldaten horen praten.
 

6 december
​
Sint-Niklaas. Ik hoop dat deze heilige kindervriend mijn Mienken niet zal vergeten hebben. Wanneer toch zal ik deze dag zelf kunnen vieren? Aangezien ik niet buitenga, denk ik er in mijn kleine kamer de ganse dag aan. Zodra mijn dienst me wat ontspanning gunt, trek ik me in mijn kamer terug, terwijl het er verre van een paleis is. Voor zichzelf een aangenaam huis hebben waar mijn twee geliefden op me wachten, en dan op deze manier moeten leven, het is om te wenen als je zou zien in welk klein bed, nauw en laag, dat ik slaap, het zou je pijn doen, mijn lieve vrouw, ik twijfel er niet aan. En toch moet men geduld oefenen want het zal niet laatste winter zijn dat we op deze manier ons leven zullen doorbrengen.