30 september
​
Vanavond moeten we onze uurwerken een uur terugdraaien. De tijd duurt nog niet lang genoeg. Het zou duizendmaal beter zijn ze kunnen vooruit te draaien. Helaas, als we dat maar met enkele maanden zouden kunnen doen.

28 september
​
Sedert 5 dagen zit ik opgescheept met een vervelende verkoudheid; daar bovenop, werd ik vandaag ook wakker met reumatische pijn aan de linkerkant van mijn onderrug. Dit te moeten meemaken op vreemde grond…

27 september
​
Deze voormiddag heb ik deelgenomen aan een experiment in de voorste linies met de mitrailleurs. Het ging erom na te gaan wat de impact was van het gas dat vrijkwam tijdens het schieten. Er werden 1000 kogels verschoten. Nefast effect met de deur van de schuilplaats gesloten, geen effect met de deur open.

26 september
​
Wat is het lang geleden dat ik nog nieuws heb ontvangen van mijn geliefde familie. In een brief van Louwart deelt die me mee dat zijn zuster hem vanuit Brussel liet weten dat een van mijn brieven op zijn bestemming is geraakt. Zou dat waar kunnen zijn?
Mijn ex-ordonnans Dochez laat me weten dat hij goedgekeurd is voor de dienst en dat hij naar het opleidingskamp vertrekt.

23 september
​
Deze morgen, bij het buitenkomen van de infirmerie, waar ik mijn zieken had verzorgd, viel er een groot stuk ijzer, met scherpe kanten, net als scheermesjes, afkomstig van een Duitse schrapnel die een van onze vliegtuigen had geraakt, neer op één meter van mij. Indien ik het op mijn hoofd had gekregen, ben ik zeker dat mijn notaboekje zou geëindigd zijn op 22 september. Wanneer men eraan denkt dat ons leven op elk moment kan ophouden, wordt men er niet vrolijk van. Maar we zijn zodanig gewoon geraakt om met het gevaar om te gaan dat we er geen aandacht meer aan schenken. In het vervolg zal ik toch wat voorzichtiger zijn, want ik wil mijn liefste echtgenote en dochter terugzien.

22 september
​
Gisterennamiddag had het concert plaats, waarvan sprake hierboven. Het was een succes op alle vlakken. Nadien werd er een lunch aangeboden, waarop alle officieren uitgenodigd waren. Thee, koffie, champagne, dessert en sigaren werden er overvloedig geserveerd. Wanneer de meeste genodigden het lokaal hadden verlaten, begonnen we met een muzikaal sluitstuk, dat tot laat in de avond voortduurde en dat zeker zo interessant was als het officiële gedeelte.

20 september
​
Gisteren kreeg ik bevel om te gaan toezien op de opgraving van vier lijken, die in de weg lagen van een loopgraaf die werd aangelegd, en die dienden herbegraven te worden op het omgewoelde kerkhof van Ramskapelle. Dus begaf ik me deze morgen naar het kerkhof van dit dorp om een plaats voor de graven uit te kiezen. Er zijn zoveel gaten geslagen door obussen of gegraven door menselijke handen om deze rustplaats te versterken, dat mijn keuze vlug gemaakt was. Er is nog een voordeel, het werk wordt vergemakkelijkt. Zodra onze grafdelvers aan het werk zijn, ga ik de graven verkennen die dienen leeggemaakt te worden. Het gaat om 2 graven van Duitsers en 2 van onbekenden, maar waarschijnlijk ook van Duitsers, want op amper 6 meter er vandaan bevindt zich een massagraf, waarin ongeveer 300 Pruisen rusten. Deze nacht zullen we de vier kadavers weghalen, ze in doodskisten leggen en ze vervoeren naar de rustplaats die ik voor hen uitgekozen heb. Die laatste reis zullen ze maken met het décauvillespoor van de boerderij van Wolvennest naar Ramskapelle. Dat is dus de taak die aan een regimentsarts 1ste klasse toebedeeld wordt. Niet alleen gebruikt men ons niet om ons beroep uit te oefenen, maar men verplicht ons ook nog om grafdelver te worden. Wat een beroep. Als militair dokter mogen we geen al te lichtgeraakte eigenliefde hebben. Onderweg komen we allerhande bochten tegen. Maar hoe kunnen we ons daarvan onttrekken? Zich op pensioen laten stellen of ontslag nemen? Dat kan niet gedurende de oorlog, dat wordt niet aanvaard. Mochten mijn liefste echtgenote en mijn liefste kleine meisje dan nog in de buurt zijn, dan zou ik geduldig dergelijke pesterijen aanvaarden. Maar zoals het er nu voor staat, wordt het me allemaal te veel. Naar huis terugkeren en niets meer te maken hebben met de smerige zaken waar ik aan deelneem, dat is waar ik op hoop en deze gedachte wordt stilaan een obsessie.

18 september
​
Zoals gewoonlijk, ben ik vandaag naar de loopgraven getrokken. Eens voorbij de spoorweg is er geen enkele beweging te zien. Men zou zeggen dat het menselijke ras zich uit deze desolate omgeving heeft teruggetrokken. En toch zitten er mannen, met honderden zelfs, ze zijn echter ingegraven. Er heerst een doodse stilte. Nu en dan wordt die doorbroken door een schot van een geweer of een kanon. Wanneer men er naartoe gaat als het regent, zoals vandaag, heerst er een absolute stilte. Het is alsof de natuur de rust wil respecteren van de helden die hier hun laatste slaap houden, en waarvan de graven over deze immense eenzaamheid uitgestrooid zijn. Vele daarvan zijn erg goed gemaakt, laatste hulde van onze soldaten aan hun kameraden, die aan hun zijde zijn gevallen. Enkele graven dragen de naam van degene die er rusten, maar de meesten zijn anoniem. Wie zal ooit kunnen zeggen wie de helden zijn die hier begraven zijn? Arme martelaren, onbekende helden van een heilige zaak, als er ooit een was. Omdat ik tijd genoeg had, heb ik in detail de ruïnes van het dorp van Ramskapelle bezocht. Geen enkel huis staat nog overeind en ik denk zelfs te mogen zeggen dat wat er nog recht staat zal moeten afgebroken worden. Het is onmogelijk te denken om die wankele muren nog te kunnen gebruiken. De straten zijn vol putten van de obussen. Van de molen blijft er niets over. Ik stel me voor dat een enorme aardbeving hetzelfde resultaat zou hebben.

14 september
​
Er wordt hier opnieuw gesproken om een concert te organiseren, waarop de generaal en alle officieren van de divisie zouden uitgenodigd worden. Zoals vorige keer dacht men eerst aan mij om dat op mij te nemen. Maar net als vorige keer weigerde ik om me daarin te mengen. Het spreekt vanzelf dat men niet opgezet is met mijn weigering. Men mag het niet laten blijken, maar het uit zich toch in talloze kleine dingetjes. Allen hebben door de oorlog eer en voordelen gekregen, uitgezonderd de artsen van mijn rang. Zo lang we niet behandeld worden als de andere officieren wat erkenning betreft, zal ik weigeren de anderen te vermaken door middel van mijn muzikale kennis. In een kleine kring laat ik me wel horen en oogst ik, zoals in het verleden, mooie successen. Ik doe dat met opzet, want het herhaalt zich telkenmale en het zijn vooral de meerderen die het moeten inzien, opdat ze goed zouden beseffen dat mijn weigering hen aanbelangt. Met dezelfde bedoelong bestelde ik enkele dagen geleden muziek in Parijs. Die is me vandaag toegestuurd.
 

12 september
​
Ik kan niet aan de verleiding weerstaan om een voorval te beschrijven dat niet anders dan burlesk kan omschreven worden. Het is een mooi voorbeeld van wat de oorlog kan teweegbrengen aan sommige hersenen.
Bij onze aankomst in deze ondersector een dag of twaalf geleden, werd ons een nieuwe betonnen hulppost in een vooruitgeschoven loopgraaf ter beschikking gesteld. Op een morgen, terwijl hij zijn ronde maakte, ging de generaal die de divisie aanvoert, er een kijkje nemen. Hij oordeelde dat men er moeilijk met een brancard zou binnen kunnen. Naar aanleiding van een opmerking die hij hierover maakte, ging ik ter plaatse en liet het aangehaalde maneuver uitvoeren. In mijn rapport gaf ik te kennen dat de beladen brancards wel tamelijk gemakkelijk binnen konden gedragen worden. Daarop keerde de generaal terug en liet hetzelfde experiment uitvoeren. Bij zijn terugkomst in het kantonnement laat hij een commissie samenstellen, bestaande uit een generaal, een divisiearts, de kolonel die bevel voert over de ondersector, ikzelf, de dokter van het 13de regiment en een commandant van de genie, die er zich van moest vergewissen of de brancards wel degelijk binnen konden gedragen worden. Het experiment was affirmatief. Dat zet aan tot dromen! Zes mensen mobiliseren, bijna allemaal hogere officieren, voor een dergelijk motief. Is dat het begin van een ziekte? Ik zou niet graag hebben dat men me, in mijn hoedanigheid van dokter, zou vragen om een diagnose te stellen van die aandoening, want ze zou niet flatterend zijn.

6 september
​
Tweemaal per week begeef ik me naar de loopgraven, teneinde de hulpposten in onze ondersector te bezoeken, of om een of ander werk te controleren. Ik stel nu vast dat ik die plaatsen nog niet beschreven heb, maar ik ga nu verhelpen aan die vergetelheid.
Eens buiten het dorp van Wulpen, vanaf een huis, dat we omwille van zijn vorm het maison carrée noemen, kom je niets dan ruïnes tegen. Zowel de alleenstaande huizen, als de huizenblokken zijn door obussen platgegooid. Door het steengruis zijn nog enkel de muurvlakken zichtbaar. Drie grote schouwen zijn vernield. Als bij wonder is een vierde rechtgebleven, ondanks de projectielen die men afgevuurd heeft, en dat waren er duizenden. Ongeveer op halve hoogte werd ze doorboord door een obus, maar toch bleef ze recht. Een beetje verder kan men de inplanting van Ramskapelle, met zijn spoorwegstation, nog slechts onderscheiden door steengruis en balken. Voor het station zijn er eenvoudige graven, waarin onze glorierijke doden rusten. Achter het station hebben de overstromingen, die men ter verdediging veroorzaakt heeft, een immens meer gevormd, waaruit hier en daar wat stenen oprijzen: alles wat rest van een woning, een boerderij. Daar steekt een wiel van een omgegooide kar boven het water uit en wat verder staat een kruis, geplant op het graf van een soldaat die daar terplekke gesneuveld is. Een zeer gevarieerde waterflora heeft alles ingenomen en zwermen watervogels: waterhoenen, wilde eenden, kieviten en reigers, hebben zich hier gevestigd. Loopplanken, gebouwd op palen, overbruggen deze enorme watermassa, om toe te laten zich naar de vooruitgeschoven loopgraven te begeven. Om degenen die daar heen gaan aan het zicht van de vijand te onttrekken, werden er maskeringen aangebracht, hetzij in jute, klei of riet. Wat een desolate verwoesting! Wat een triestige indruk gaat ervan uit! Als men eraan denkt dat een dergelijke destructie zich uitstrekt over duizenden vierkante kilometer, vraagt men zich af hoeveel jaren het zal kosten om aan al die terreinen en dorpen hun aanzicht van vroeger terug te geven. Als het ons lukt om de oorlog naar het Duitse grondgebied te verplaatsen, zal hun bevolking kennis maken met alle kwaad van een dergelijk cataclysme dat ze veroorzaakt hebben. We wensen hen ook het fysisch en moreel martelaarschap toe. Ik hoop dat we elk menselijk sentiment zullen vergeten, eens we voet zetten in Pruisen. Als we onderweg een roofdier tegen komen, wordt het vernietigd, alsook zijn nest. De overstroomde gebieden zullen nog lang onvruchtbaar zijn, vermits het water zout is. Iedere kilometer bij ons die onproductief geworden is, moet er een van hen in de plaats komen en daar waar we zijn voorbijgekomen zal geen gras meer groeien. Zoals vroeger moet dat het geval zijn daar waar een paard van hun voorvaderen zijn hoeven heeft gezet. De haat van de Duitsers mag zich nooit meer uitbreiden naar ons ras. Dat moeten we onze kinderen met alle mogelijke middelen inprenten. Elke Belg die nog relaties zou onderhouden met die onbetrouwbaren, moet vervolgd worden.

5 september
​
Sedert 2 dagen is het vreselijk slecht weer en ware het niet dat ik buiten moest komen om te gaan eten, zou ik mijn kamer niet verlaten. De 31ste is er hier een mess voor officieren geopend in één van de barakken die door Engeland aan het Belgisch leger zijn geschonken. Hetzelfde lokaal is tot 20 uur toegankelijk voor de soldaten, en vanaf dan is het exclusief voorbehouden voor de officieren. Op donderdag en zondag is er telkens een symfonisch concert. We gaan er allen heen, en spelen er verschillende spellen: kaarten, domino, schaken, dammen, enz. Ik speel doorgaans domino, zoals we al een tijdje deden in het hoofdkwartier. Er zijn verschillende dranken verkrijgbaar. Daarenboven is er voor de liefhebbers ook een bibliotheek aangehecht. Sluiting is verplicht om middernacht. Dat is een uitstekende vernieuwing, want eens 8 uur ’s avonds is het enige café waarin officieren toegelaten zijn, verplicht te sluiten van overheidswege, zodat velen, bij gebrek aan een lokaal verplicht waren de lange avonden op hun kamer door te brengen, die voor velen onder ons slechts een mansarde of een zolderkamer is, waar het bovendien verboden is licht e maken. Zondagnamiddag begeef ik me samen met luitenant-kolonel Beauraing met de wagen naar De Panne om er een paar uur door te brengen. We keren terug voor het souper van 19u30. We beslissen om dat elke zondag te doen.